فیلمسازان تجربی از مرز بین فیلم داستانی و تجربه‌گرا در فیلم کوتاه، ضرورت بازگشت روحیه صمیمی به جشنواره فیلم کوتاه تهران و ایده‌های خلاقانه برای اکران فیلم‌های تجربی گفتند.

خبرگزاری مهر -گروه هنر-آزاده فضلی؛ فیلم‌های اکسپریمنتال یا خلاقه در سینمای کوتاه ایران سابقه‌ای به طول عمر فیلم‌های مستند یا داستانی ندارند. مهم‌ترین عامل در تمایز فیلم‌های اکسپریمنتال از سایر فیلم‌ها، بی‌تردید جهان‌بینی فیلمساز است. فیلم تجربه‌گرا یا اکسپریمنتال اثری ذهنیت‌گراست که به‌طور معمول از هنجارهای سینمای رایج و تجاری پیروی نمی‌کند. این گونه سینمایی با اتکا به فنون و فناوری‌های نوین می‌کوشد زبان و قواعد بیانی سینما را گسترش دهد و امکان‌های تازه‌ای برای بیان هنری در قاب تصویر بیافریند.

هفته گذشته به بهانه برگزاری جشنواره فیلم کوتاه تهران و نمایش فیلم‌هایی در بخش تجربی این رویداد، با ۳ فیلمساز جوان این بخش؛ پردیس عزیزی کارگردان فیلم کوتاه «در دیدرس»، سامان علی‌نژادیان کارگردان «رنگ نخل» و محمدامین طرقی کارگردان فیلم «پست اکستنشنیسم» در نشستی با عنوان «جایگاه سینمای تجربه‌گرا در فیلم کوتاه» گفتگو کردیم.

در بخش اول نشست «جایگاه سینمای تجربه‌گرا در فیلم کوتاه» تعریفی از سوی فیلمسازان در مورد فیلم اکسپریمنتال یا تجربه‌گرا ارائه شد. همچنین، در مورد اینکه فیلم اکسپریمنتال الزاماً باید از دل یک نگاه فردی زاده شود یا می‌تواند بر پایه فرم و تئوری باشد و همچنین جنبه‌های غیرروایی یا غیر داستان‌گویی این نوع فیلم صحبت شد.

در ادامه بخش دوم و پایانی این گفتگو را می‌خوانید:

* در سینمای اکسپریمنتال، عموماً فیلمسازانی فعال هستند که در شاخه‌های مختلف فیلمبرداری، تدوین، صدابرداری و … حرفه‌ای هستند و نیازی به حضور دیگر عوامل ندارند. عقیده شما درباره چندوظیفه‌ای بودن در سینمای تجربه‌گرا چیست؟

سامان علی‌نژادیان: در سینمای تجربی به نظرم فیلمساز باید تمامی مراحل کار را تجربه کرده باشد؛ از مستند تا داستانی و از تدوین تا کارگردانی. چون هر بخش، بخشی از زبان بیان شخصی اوست.

محمدامین طرقی: فکر می‌کنم اکثر فیلم‌های تجربی در جشنواره فیلم کوتاه تهران به جز تعدادی اندکی، همگی با هزینه کم (لو باجت) ساخته شده‌اند. البته بسیاری از فیلم‌های موسوم به تجربی در ایران با بودجه پایین ساخته می‌شوند و به‌نوعی این عنوان را به دلیل هزینه تولید می‌گیرند، نه برای نگاه فرمی. در حالی‌که تجربه واقعی اصلاً ربطی به بضاعت مالی ندارد.

از طرفی، در ادامه صحبت‌های سامان علی‌نژادیان در مورد داوری‌های ثابت‌نگر، معتقدم لطف سینمای تجربه‌گرا در تنوع دیدگاه‌هاست و فارغ از سینمای داستانی، حضور یک فیلم داستانی در بخش تجربی اصلاً پذیرفته نیست. ممکن است یک داور نگاه فرمالیستی داشته باشد و داور دیگر روایت‌محور باشد. همین تفاوت‌هاست که به تجربه معنا می‌دهد.

حتی در مورد فیلم‌هایی مثل «ماهی و گربه» که هم داستان دارند و هم تجربه بصری در قاب‌بندی و میزانسن، مرز بین داستانی و تجربی دائماً جابه‌جا می‌شود و تعریف ثابتی وجود ندارد * یعنی تشخیص بین فیلم کوتاه تجربی و داستانی آن‌قدر سخت است!؟

محمدامین طرقی: واقعاً مرز باریکی است. آیا به نظر شما فیلم «ماهی و گربه» تجربه‌گراست؟ حتی در مورد فیلم‌هایی مثل «ماهی و گربه» که هم داستان دارند و هم تجربه بصری در قاب‌بندی و میزانسن، مرز بین داستانی و تجربی دائماً جابه‌جا می‌شود و تعریف ثابتی وجود ندارد. البته که «ماهی و گربه» فیلمی داستانی است اما کارگردان در آن تجربه جدیدی را داشته است. بنابراین تجربه‌گرا یک مورد است اما تجربی موردی دیگر.‌

* آقای طرقی در فیلم‌تان از هوش مصنوعی استفاده کرده‌اید. چه ضرورتی سبب این انتخاب شد؟ آیا نگاه شخصی شما نسبت به استفاده از تکنولوژی برای خلق تجربه جدید، این موضوع را رقم زد؟

محمدامین طرقی: نگاه تجربه‌گرا در آثار، بستگی به این دارد که در این بستر از چه ابزاری بهره بگیریم؛ اینکه از هوش مصنوعی در ساخت فیلم استفاده کردم، یکی از دلایلش، ماهیت خود ایده بود. هیچ آدمی در جهان اثر دیده نمی‌شود، پس منطقی بود که از ابزار غیرانسانی برای خلق تصویر بهره ببرم. برخی پلان‌ها عملاً قابل فیلمبرداری با دوربین واقعی نبودند. علاوه بر این، درون‌مایه فیلم درباره جهانی است که حیوانات در آن محور هستند و انسان‌ها حذف شده‌اند. در چنین جهانی استفاده از هوش مصنوعی به‌عنوان ابزار خلق، بخشی از معناست. از طرف دیگر، در ایام جنگ تحمیلی ۱۲ روزه، شهر تقریباً خالی از سکنه شد و این ایده در من بیشتر قوت گرفت که چنین فیلمی بسازم.

* در مورد ساختار خلاقه و مفهوم در سینمای اکسپریمنتال، آیا هنوز همان جوهره دهه‌های گذشته وجود دارد؟ آیا هنوز می‌شود تجربه‌ای واقعاً تازه در سینما رقم زد؟

پردیس عزیزی: سینمای اکسپریمنتال سابقه‌ای طولانی دارد؛ حتی اگر به ابتدای تاریخ سینما برگردیم، می‌توان گفت که سابقه‌ای طولانی‌تر از سینمای داستانی دارد، چراکه زمان برد تا نوعی روایت در سینما شکل بگیرد. در آغاز تاریخ سینما، هنوز روایت شکل نگرفته بود. بعدتر تحت تأثیر جنبش‌های هنری مثل اکسپرسیونیسم آلمان بسیاری از سینماگرها آثاری خلق می‌کنند ضمن اینکه در گذشته، این بستر بیشتر فراهم بود اما امروز بیش از صد سال از آن دوران گذشته و تقریباً همه فرم‌ها آزموده شده‌اند. در دوران فعلی، معناگرایی و لایه‌های زیرمتنی در فیلم‌ها اهمیت بیشتری پیدا کرده‌اند و خلاقیت بیشتر در انتقال معناست تا انقلاب در فرم.

در این بازه زمانی سینمای تجربه‌گرا خیلی در اوج نیست و از طرف دیگر تعداد گزینه‌ها برای کار کردن خیلی کم است چون در طول بیش از ۱۰۰ سال خیلی از کارهای خلاقه انجام شده است، البته ترکیب فرم‌های پیشین هنوز می‌تواند فضاهای تازه‌ای بسازد. با این حال به نظرم هنوز می‌شود مرزهای سینما را رو به جلو هل داد، اما نه شاید به فرمت فرمالیستی که زمانی در سینمای جهان رواج داشت.

محمدامین طرقی: همان‌طور که سینما پیشرفت کرد و از نگاتیو به دیجیتال رسید، حیات فیلم‌های اکسپریمنتال نیز تغییر کرد، همین که از هوش مصنوعی برای ساختن استفاده می‌شود نشان از این موضوع است؛ سال‌ها بعد ممکن است یکسری ربات به اسم سینمای اکسپریمنتال فیلم بسازند!

فیلم اکسپریمنتال خیلی تعریف سختی دارد و شاید نتوان دقیق توضیحش داد اما احساس من این است که فیلمی که نتوان برای مادربزرگ نمایش داد تجربی است. فیلم «پست اکستنشنیسم» را هیچگاه نمی‌توانم برای خانواده به نمایش درآورم، چراکه آنها خیلی داستان پسند هستند.

کسی که قرار است فیلم اکسپریمنتال بسازد، باید ادبیات را بشناسد. در سینمای تجربه‌گرا، سینمای شخصی خیلی موفق‌تر بوده است چیزی که الان در فیلم‌های اکسپریمنتال وجود دارد، نوآوری در خلق لحظات است سامان علی‌نژادیان: اینکه یک فیلمساز همه فن حریف باشد، تنها در تکنیک و فیلم دیدن نمی‌گنجد بلکه در ادبیات نیز قرار می‌گیرد؛ برای مثال ما در تعاریف، فرق زیادی با آن چیزی که ساخته شده و وجود دارد، می‌بینیم؛ به نظر من کسی که قرار است فیلم اکسپریمنتال بسازد، باید ادبیات را بشناسد. در سینمای تجربه‌گرا، سینمای شخصی خیلی موفق‌تر بوده است. چیزی که الان در فیلم‌های اکسپریمنتال وجود دارد، نوآوری در خلق لحظات است، برای مثال در مورد فیلم «زمزمه‌های جنوب» که سال قبل در جشنواره فیلم کوتاه تهران حضور داشت، یکی از فیلمسازان گفته بود این فیلم، فیلم خوبی است چون می‌تواند پیشنهادی برای سینمای جنگ بدهد، به این معنی که از سکانس‌ها یا تصاویر برای استفاده در سینمای جنگ بهره بگیرند؛ چراکه تا به حال در صحنه جنگی فیلم‌ها به موضوع سوختن نخل‌ها پرداخته نشده است.

من فکر می‌کنم کارکرد کنونی سینمای تجربه‌گرا یا اکسپریمنتال این است که به سینمای داستانی کمک کند تا سینمای داستانی متفاوتی را شاهد باشیم.

از طرف دیگر، من یکسری نقطه‌نظرات را در سینمای اکسپریمنتال قبول ندارم از جمله اینکه فیلم‌های اکسپریمنتال عین به عین فیلم‌های داستانی ساخته می‌شوند! چون سینمای اکسپریمنتال باید متفاوت باشد و چیزی نباشد که در سینمای داستانی وجود داشته باشد نه اینکه به فیلم‌های داستانی شباهت داشته باشد. حتی معتقدم در سینمای کوتاه داستانی نیز باید این موضوع اتفاق بیفتد و متفاوت باشد. حتی جای خالی سینمای فانتزی نیز در سینمای ایران حس می‌شود. زنده‌یاد ناصر تقوایی گفته است: «فیلم‌های غلطی که حرف جدید دارند خیلی بهتر از فیلم‌های بی‌نقص هستند اما حرف جدیدی ندارند» و این حرف در سینمای کوتاه بیشتر صدق می‌کند.

ما در سینمای کوتاه و به‌ویژه سینمای تجربه‌گرا، با گیشه روبه‌رو نیستیم که نگران یکسری اتفاقات متأثر از گیشه باشیم و مقداری هم دست‌مان در ساخت فیلم نسبت به سینمای بلند آزادتر است.

پردیس عزیزی: در تائید و تکمیل صحبت‌هایی که مطرح شد، فیلمسازی تجربی یا اکسپریمنتال برای تجربه کردن است و امثال ما که در این نوع سینما فعال هستیم در حال تلاش برای انجام دادن کاری جدید هستیم، چیزی که الان سینمای ایران به آن نیاز دارد و ضعف اصلی‌اش شمرده می‌شود. ما امروز در سینما، نهایتاً ۲ ژانر کمدی و درام اجتماعی داریم؛ این ماجرا به دهه‌های قبل برمی‌گردد جایی که سینمای اجتماعی ایران در جهان فرموله شده است. این فیلم‌ها که باید ناتورالیستی باشد، بازار خوبی پیدا کرده است و به همین دلیل تهیه‌کنندگان تمایل دارند فیلم‌های درام اجتماعی را در این فرمت تولید کنند، چون بازارش وجود دارد که به اعتقاد من، اتفاق بدی است و این‌قدر چیره بودن سینمای اجتماعی در ایران، عجیب است. این موضوع سبب شده در تولیدهایمان، نگاهی رو به خارج داشته باشیم و بر این اساس، فیلم‌ها با معیارهای خارجی ساخته می‌شود. در این میان سینمای تجربه‌گرا می‌تواند کمک شایانی به این موضوع کند. ما به عنوان فیلمسازان تجربی، سعی داریم از این موضوع فاصله بگیریم تا پویایی به سینمای ایران اضافه شود. با وجودی که در این راستا کمک‌هایی شده است اما در مجموع تنهاییم…

غلبه سینمای اجتماعی سبب شده در تولیدهایمان، نگاهی رو به خارج داشته باشیم و بر این اساس، فیلم‌ها با معیارهای خارجی ساخته می‌شوند. در این میان سینمای تجربه‌گرا می‌تواند کمک شایانی به این موضوع کند و ما به عنوان فیلمسازان تجربی، سعی داریم از این موضوع فاصله بگیریم تا پویایی به سینمای ایران اضافه شود. با وجودی که در این راستا کمک‌هایی شده است اما در مجموع تنهاییم

سامان علی‌نژادیان: سال گذشته، در جلسه دیدار فیلمسازان با دبیر جشنواره فیلم کوتاه تهران، مهدی آذرپندار بر ساخت فیلم‌های مستقل، کم هزینه و بدون حضور بازیگران چهره و استفاده از دوستان تاکید داشت؛ یکسری از بچه‌ها از این حرف ناراحت شدند چراکه می‌گفتند این بازیگران که امروز چهره‌اند از دوستان قدیمی‌شان هستند. همان سال گذشته، نگاه جشنواره و داوران به فیلم‌ها یکسان بوده است برای مثال اگر فیلم من با بودجه ۱۰ میلیون تومانی ساخته شده بود و فیلمی بود که بودجه ۲ میلیاردی داشت، نگاه یکسانی روی آنها بود و از همه مهمتر اینکه به من که با هزینه کمتری فیلم ساختم و مهجورتر بودم، بهای بیشتری داده می‌شد. اما در جشنواره چهل و دوم دوباره نگاه‌ها به سمت آن فیلم‌هایی رفته که چهره دارند و این موضوع حتی در ستاد اطلاع‌رسانی جشنواره و سایت انجمن سینمای جوانان ایران نیز مشهود است. البته سال قبل نیز با تاکید بر حضور ستاره‌های سینما در فیلم‌های کوتاه، یکی دو خبر کار شد اما نه مثل دوره اخیر که به صورتی پررنگ روی فیلم‌های پرهزینه و ستاره‌دار تاکید شد.

* آیا این موضوع به حضور بهروز شعیبی که خود در سینما، بازیگر و کارگردان مشهوری شمرده می‌شود، برمی‌گردد؟ نگاه مدیریتی مدیرعامل جدید انجمن چه تغییری نسبت به دوره‌های قبل کرده است؟

سامان علی‌نژادیان: مدیریت انجمن سینمای جوانان به دوره قبل بازگشته و تقریباً شبیه به دوران سیدصادق موسوی است. انجمن سینمای جوانان ایران انگار ارگانیک، بکر بودن و ساخت فیلم‌های کم بودجه را از دست داده است.

این در حالی است که سال‌های قبل به‌ویژه سه سال مدیریت مهدی آذر پندار، ما فیلمسازان به صورت بی‌واسطه می‌توانستیم با مدیران صحبت کنیم و وقتی وارد جشنواره می‌شدیم، این‌گونه نبود که جلو برویم و خودمان را معرفی کنیم بلکه دبیر جشنواره می‌آمد و درباره جزئیات فیلم‌ها صحبت می‌کرد!

حتی قبل و بعد از داوری فیلم‌ها و قبل و بعد از برگزاری جشنواره، جلساتی برگزار می‌شد و با فیلمسازان به صحبت می‌نشستند و دلایل رأی آوردن یک فیلم و رأی نیاوردن فیلمی دیگر توضیح داده می‌شد. همچنین یکسری مشکلات چون نبود بودجه به ما فیلمسازان نیز ضربه زده است؛ من فیلمنامه‌ای داستانی داشتم که از دوران مهدی آذرپندار تصویب شده بود اما وقتی به زمان پرداخت رسید دولت تغییر کرد و همه چیز خراب شد. از طرف دیگر خیلی از پیچینگ‌هایی که در شهرهای مختلف برگزار شده، بودجه‌ای به آنها تعلق نگرفته، چون اساسنامه پیچینگ جدید بسته نشده است. البته من فکر می‌کنم این روال به گونه‌ای پیش می‌رود که انجمن سینمای جوانان ایران دیگر تولید نداشته باشد و انجمن در حال کوچک شدن است.

پردیس عزیزی: بالارفتن هزینه‌ها هم یکی از آسیب‌های جدی در مسیر ساخت فیلم کوتاه شده است؛ برای مثال وقتی که دستمزد یک فیلمبردار سینما همانند حضورش در فیلم‌های بلند که روزهای بیشتری است، پرداخت می‌شود، به این آسیب‌ها دامن زده می‌شود و رویه‌ای اشتباه است.

نقدی که به دوره‌های مختلف انجمن سینمای جوانان ایران وارد است، قرار گرفتن در مسیر حرفه‌ای سازی فیلم کوتاه است. این در حالی است که فیلم کوتاه در حالت عادی، آماتور و مستقل است اما وقتی به درآمدزایی می‌افتد، بودجه فیلم‌ها بالا می‌رود و سینمایی همچون سینمای اکسپریمنتال بیشتر ضربه می‌خورد.

در کل، به اعتقاد من سینمای تجربی بیش از هر چیز به صبر، شناخت و ارتباط واقعی با مفهوم اثر نیاز دارد. کار با هوش مصنوعی، اگرچه پیچیده است، اما می‌تواند دنیای تازه‌ای را پیش روی فیلمساز باز کند. فقط باید فضاهای نمایشی مناسبی برای این آثار فراهم شود تا مخاطب بتواند به‌درستی با جهان خاص آنها ارتباط بگیرد.

کد خبر 6639358


آزاده فضلی

• عبور از مرز معمول روایت در سینمای تجربه‌گرا؛ هر فیلم متفاوت تجربی است؟

• معیارهای سینمای تجربی با تجاری متفاوت است/ سینمای تجربی با فرمول‌های گذشته قابل نقد نیست

• روایت یک روز پس از نابودی انسان‌ها؛ در شرایط سخت تولید، خلاقیت مهم است

• پیشنهادی برای اکران فیلم تجربی؛ وقتی لوکیشن کاراکتر اصلی فیلم است

• 
  

• 
  

• ناظری: ۴۷ پزشک تازه نفس در مازندران فعال شدند

• سالاری: روضه های خانگی کانون جهاد تبیین است

• تصادف دریایی در پارسیان دو مجروح برجا گذاشت

• تأکید استاندار کرمانشاه بر تسریع پروژه‌های بزرگ اقتصادی

• بازخوانی روایت‌های تصویری از جنگ در ششمین کارگاه «زندگی در جنگ»

• مدرسه رباتیک جهاددانشگاهی کرمانشاه؛ الگوی آموزش نوین کودکان

• بعثت کرمانشاه با پیروزی در پنالتی‌ها به دور بعد جام حذفی رفت

• نیاز معنوی دانش‌آموزان تامین شود؛ استکبار جهانی مانع سعادت انسان

• اجرای ۱۱۰ هزار مترمربع آسفالت در معابر روستایی نیمروز

• پایان انقلاب فرم در فیلم تجربی؛ انجمن سینمای جوان در حال کوچک شدن است؟

• ماجرای اجاره ۳ میلیاردی غرفه‌های سازمان میادین میوه و تره بار

• پاسخ قاطع اوسمار به نقل و انتقالات زمستانی پرسپولیس

• ششمین خشکسالی پیاپی در ایران؛ تا آذرماه خبری از بارش‌های پاییزی نیست

• ساپینتو یک جوان را برای بازی با الوحدات فراخواند

• دانشجویان پیام نور به دلیل عدم صدور مدرک مقابل مجلس تجمع کردند

• طارمی تعقیب کننده هم تیمی خود در صدرجدول گلزنان لیگ یونان

• انتشار تصویر موهن از بانوی محجبه، توهین به شعائر دینی است

• فعالیت سامانه بارشی جدید در کشور از امروز؛ هوا سرد می‌شود

• مهاجرت پزشکان؛ بیماری مزمن نظام سلامت یا عارضه قابل درمان؟

• پیشتازی گردشگران آمریکایی در بازدید از حرم حضرت معصومه(س)

• 
  
  

  روزنامه‌های ورزشی یکشنبه ۱۱ آبان ۱۴۰۴

• 
  
  

  روزنامه‌های اقتصادی یکشنبه ۱۱ آبان ۱۴۰۴

• 
  
  

  روزنامه‌های صبح یکشنبه ۱۱ آبان ۱۴۰۴

• 
  
  

  روزنامه‌های ورزشی شنبه ۱۰ آبان ۱۴۰۴

• 
  
  

  روزنامه‌های اقتصادی شنبه ۱۰ آبان ۱۴۰۴

• 
  سرور اچ پی
  

• 
  مانتو
  

• 
  هتل های تهران
  

• 
  حرف آخر
  

• 
  مهرینو
  

• 
  تهران تایمز
  

• 
  روزنامه آگاه